Það er nú orðið ljóst að heimsfaraldurinn sem geisað hefur í rúmt ár hefur umbylt heimsmynd okkar og flýtt fyrir ýmiskonar þróun sem þegar var komin af stað að einhverju leyti. Vinnufyrirkomulag hefur sem dæmi tekið miklum breytingum með aukinni fjarvinnu og með þeirri breytingu einni saman felast mikil tækifæri fyrir íslenska þjóð.

Hvernig er staðan í Bandaríkjunum í dag?

Í prentútgáfu Wall street journal, laugardaginn 6. mars 2021, birtist áhugaverð grein um það hvernig fjarvinna er að endurmóta þéttbýlisfræðin í Bandaríkjum Norður Ameríku. Fyrirsögn hennar er „How Remote Work Is Reshaping America’s Urban Geography“  .

Í greininni kemur fram að fyrir um ári síðan, rétt áður en faraldurinn hófst, hafi um 10% eða færri af vinnuaflinu í BNA unnið í fjarvinnu en að fyrir um mánuði síðan væri um helmingur af vinnuaflinu starfandi í fjarvinnu. Í dag er staðan sú að flestir af þeim eru það enn. Og kannanir meðal vinnuveitenda og starfsmanna benda til þess að þessi grundvallarbreyting á vinnufyrirkomulagi séu komin til að vera – til frambúðar. Ennfremur kemur þar fram að spár bendi til þess að allt að fjórðungur af 160 milljóna manna vinnuafli í Bandaríkjunum muni halda sig við fjarvinnu til lengri tíma litið og að mun fleiri muni líklega vinna í fjarvinnu hluta af sínum vinnutíma.

Stórfyrirtækin sjá mikil tækifæri í þessari þróun og hafa mörg hver þegar tilkynnt starfsmönnum sínum sem nú vinna heima að þeir geti haldið áfram að gera það til frambúðar.  Stórfyrirtækin sjá einnig fyrir sér að fjarvinnan muni skila þeim sparnaði í fjárfestingum á skrifstofuhúsnæði og að með því að geta boðið upp á fjarvinnu að þá eigi þau möguleika á að fá til sín hæfileikaríkari starfsmenn en ella.

Hver eru áhrifin í BNA?

Svo haldið sé áfram að vitna í grein WSJ, þá hafa áhrif fjarvinnubyltingarinnar nú þegar komið fram í hinum ýmsu myndum. Húsaleiga hefur lækkað og lausum störfum hefur fjölgað umtalsvert í stórborgunum, einkum í New York og San Francisco. Aftur á móti hefur leiga hækkað í minni borgum og úthverfum.

Þá kemur þar fram að fjarvinna komi sér fyrst og fremst til góða fyrir faglærða sem eru næstum tvöfalt líklegri til að nýta sér fjarvinnu en aðrir starfsmenn. Ríflega 40 milljónir Bandaríkjamanna vinna hins vegar í lægra launuðum og áhættusömum störfum sem krefjast náins sambands við aðra starfsmenn eða viðskiptavini. Þau heimili sem þéna meira en $100.000 á ári eru sem dæmi meira en tvöfalt líklegri til að vinna fjarvinnu en þau sem þéna minna en $50.000. Einnig kemur þar fram að hvítir starfsmenn séu töluvert líklegri til að vinna fjarvinnu en afrísk ættaðir eða rómanskir.

Því er einnig haldið þar fram að fjarvinnubyltingin muni breyta því hvernig Bandaríkjamenn vinna og lifa sínu lífi. Hún muni gera minni borgum, úthverfum og dreifbýlum betur kleift að keppa við stórborgirnar á grundvelli fjárhags og lífsgæða almennt. Og að Fjarvinnubyltingin muni færa meginþunga efnahagsþróunarinnar frá því að greiða hvata til stórra atvinnurekenda yfir í að fjárfesta og byggja upp lífsgæði samfélagsins í heild sinni þannig að eftir því sem afskekktari samfélög laði til sín fjarvinnustarfsmenn muni skattstofnar þeirra vaxa og gera þeim kleift að bæta skóla og opinbera þjónustu og koma öllum til góða. Að endingu muni þróunin svo verða sú að fyrirtækin komi líka til þessara svæða. Auk þess eru dregnir fram í greininni ýmsir kostir og gallar við þessa þróun.

Tækifærin fyrir Ísland

Eins og að framan greinir að þá hefur Covid haft víðtæk áhrif á vinnumarkaðinn og líf fólks í BNA. Það sama er að gerast og mun gerast á Íslandi. Hvaða tækifæri eru þá fólgin í því fyrir íslenska vinnumarkaðinn og íslenska þjóð að hrinda af stað öflugri fjarvinnustefnu til dæmis með byggingu „staðarráðuneyta“ á landsbyggðinni, eða að gera fólki betur kleift að vinna heima fyrir og halda í við þróunina sem nú þegar er hafin? – Tæpum hér á því helsta sem viðkemur hinu opinbera og starfsfólkinu en á alveg eins við fyrirtækin:

Fyrir ríkið:

• Fellur vel að „Stefnumótandi byggðaáætlun fyrir árin 2018-2024“
• Samnýting húsnæðis og störfum án staðsetningar – Fjarvinna
• Vinnustaður ríkisstarfsmanna með blönduðum störfum
• Það þarf ekki að flytja verkefni sérstaklega, til að skapa störf
• Þjóðhagslega hagkvæmt
• Umhverfisvænt – minna kolefnisspor
• Mengun vegna aksturs minnkar
• Eldsneytissparnaður
• Óvirkum vinnutímum í akstri fækkar
• Húsnæðiskostnaður er lægri á landsbyggðinni en á höfuðborgarsvæðinu
• Lítil starfsmannavelta
• Sýnileiki starfa ríkisins verða meiri
• Stuðlar að fjölbreytni vinnumarkaðar og mannlífs utan höfuðborgarsvæðisins
• Starfsánægja starfsmanna og starfstryggð eykst
• Eykur víðsýni starfsfólks ráðuneyta
• Styrkir samtal og samstarf ráðuneyta við sveitarfélög

Fyrir sveitarfélögin:

• Stuðlar að eflingu byggðar og atvinnulífs á landsbyggðinni
• Efling þekkingarsamfélaga á landsbyggðinni
• Nýtt menntað starfsfólk, ný þekking í sveitarfélögin
• Aukin atvinnutækifæri sérmenntaðra
• Styður við að störf á vegum annarra fyrirtækja verði staðsett í samskonar eða sama umhverfi á landsbyggðinni
• Fjölbreyttara samfélag
• Skapar aðlaðandi umhverfi til að laða að fólk til búsetu
• Aukið útsvar, hærri laun á landsbyggðinni
• Hamingjusamari íbúar

Fyrir starfsmanninn:

• Stutt að sækja vinnu
• Aksturskostnaður lækkar
• Stöðugt vinnuumhverfi
• Starfsmenn geta tekið virkari þátt í samfélaginu
• Lægri húsnæðiskostnaður
• Fjölbreyttara vinnuumhverfi
• Gæðastundum starfsmanna og fjölskyldna þeirra fjölgar
• Meiri sveigjanleiki fyrir starfsmenn

Hvort sem Covid drap borgarlínuna og byggðastefnuna eður ei, að þá er að minnsta kosti orðin knýjandi þörf á því að stjórnmálamenn og hagsmunaaðilar stígi upp og líti á hina breyttu heimsmynd með það að markmiði að endurhugsa byggðastefnu landsins og framtíðar samgöngumáta í ljósi þess nýja raunveruleika sem Covid hefur fært okkur.

Höfundur er byggingarverkfræðingur

og bæjarfulltrúi Miðflokksins í Svf. Árborg